حجاب در قرآنرعایت حجاب توسط جامعه اسلامی آثار و برکاتی دارد که در قرآن از آنها سخن به میان آمده است. فهرست مندرجات۲ - مفاد آیات ۲.۱ - استثنای اول ۲.۱.۱ - اقوال مختلف ۲.۲ - استثنای دوم ۲.۳ - موارد قابل بحث ۲.۳.۱ - زنان ۲.۳.۲ - بردگان و مملوکان ۲.۳.۳ - طفلانی که نیازی به زن ندارند ۲.۳.۴ - کودکان بی خبر از امور جنسی ۳ - آیات دیگر ۳.۱ - استثنائات آیات ۳.۲ - نکات آیات ۳.۳ - سومین استثناء ۴ - پوشش در روایات ۵ - عناوین مرتبط ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - حجاب و پوشش در قرآنآیات مربوط به موضوع حجاب در دو سوره از قرآن آمده است، یکی سوره نور و دیگر سوره احزاب. ما تفسیر آیات را بیان می‌کنیم وسپس به مسائل فقهی و بحث روایات و نقل فتوای فقها می‌پردازیم. در سوره نور آیه‌ای که مربوط به مطلب است آیه ۳۱ می‌باشد. چند آیه قبل از آن آیه متعرض وظیفه اذن گرفتن برای ورود در منازل است و در حکم مقدمه این آیه می‌باشد. تفسیر آیات را از آنجا شروع می‌کنیم: «یا ایها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستانسوا وتسلموا علی اهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون (٢٧) فان لم تجدوا فیها احدا فلا تدخلوها حتی یؤذن لکم وان قیل لکم ارجعوا فارجعوا هو ازکی لکم والله بما تعملون علیم (٢٨) لیس علیکم جناح ان تدخلوا بیوتا غیر مسکونة فیها متاع لکم والله یعلم ما تبدون وما تکتمون (٢٩) قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم ویحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم ان الله خبیر بما یصنعون (٣٠) وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن ویحفظن فروجهن ولا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخوانهن او بنی اخواتهن او نسائهن او ما ملکت ایمانهن او التابعین غیر اولی الاربة من الرجال او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء ولا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن وتوبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون (٣١). » ای کسانی که ایمان آوردید! به خانه دیگران داخل نشوید مگر آنکه قبلا آنان را آگاه سازید و بر اهل خانه سلام کنید این برای شما بهتر است. باشد که پند گیرید. اگر کسی را در خانه نیافتید داخل نشوید تا به شما اجازه داده شود. اگر گفته شدباز گردید، بازگردید که پاکیزه تر است برای شما. خدا بدانچه انجام می‌دهیدداناست. باکی نیست که در خانه‌هایی که محل سکنا نیست و نفعی در آنجا دارید (بدون اجازه) داخل شوید. خدا آنچه را آشکار می‌کنید و آنچه را نهان می‌دارید آگاه است. به مردان مؤمن بگو دیدگان فرو خوابانند و دامن‌ها حفظ کنند. این برای شما پاکیزه تراست. خدا بدانچه می‌کنید آگاه است. به زنان مؤمنه بگو دیدگان خویش فرو خوابانند و دامن‌های خویش حفظ کنند وزیور خویش آشکار نکنند مگر آنچه پیداست، سرپوشهای خویش بر گریبان هابزنند، زیور خویش آشکار نکنند مگر برای شوهران یا پدران یا پدر شوهران یا پسران یا پسر شوهران یا برادران یا برادرزادگان یا خواهر زادگان یا زنان یامملوکانشان یا مردان طفیلی که حاجت به زن ندارند یا کودکانی که از راز زنان آگاه نیستند (یا بر کامجویی از زنان توانا نیستند) و پای به زمین نکوبند که زیورهای مخفی شان دانسته شود. ای گروه مؤمنان! همگی به سوی خداوند توبه برید، باشد که رستگار شوید. ۲ - مفاد آیاتمفاد آیه اول و دوم این است که مؤمنین نباید سر زده و بدون اجازه به خانه کسی داخل شوند. در آیه سوم مکان‌های عمومی و جاهایی که برای سکونت نیست از این دستور استثنا می‌گردد. سپس دو آیه دیگر مربوط به وظایف زن و مرد است درمعاشرت با یکدیگر که شامل چند قسمت است: ۱. هر مسلمان، چه مرد و چه زن، باید از چشم چرانی و نظر بازی اجتناب کند. ۲. مسلمان، خواه مرد یا زن، باید پاکدامن باشد و عورت خود را از دیگران بپوشد. ۳. زنان باید پوشش داشته باشند و آرایش و زیور خود را بر دیگران آشکارنسازند و در صدد تحریک و جلب توجه مردان برنیایند. ۴. دو استثنا برای لزوم پوشش زن ذکر شده که یکی با جمله «ولا یبدین زینتهن الا ما ظهر منها» بیان شده است و نسبت به عموم مردان است و دیگری با جمله «ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن...» ذکر شده و نداشتن پوشش را برای زن نسبت به عده خاصی تجویز می‌کند. ۲.۱ - استثنای اول«الا ما ظهر منها» یعنی جز زینت‌هایی که آشکار است. از این عبارت چنین استفاده می‌شود که زینتهای زن دو نوع است. یک نوع زینتی است که آشکار است. نوع دیگرزینتی است که مخفی است مگر آنکه زن عمدا و قصدا بخواهد آن را آشکار کند. پوشانیدن زینت نوع اول واجب نیست، اما پوشانیدن زینتهای نوع دوم واجب است. اینجاست که این پرسش به صورت یک مشکل پیش می‌آید که زینت آشکار کدام است و زینت نهان کدام؟ درباره این استثنا از قدیم‌ترین زمان‌ها از صحابه و تابعین و ائمه طاهرین (علیهم‌السّلام) سؤال می‌شده و به آن جواب داده شده است. ۲.۱.۱ - اقوال مختلفدر تفسیر مجمع البیان می‌گوید: «درباره این استثنا سه قول است: اول: اینکه مراد از «زینت آشکار» جامه هاست (جامه‌های رو) و مراد از «زینت نهان» پای برنجن (نوعی زینت نظیر دستبند که به مچ پا می‌بسته‌اند.) و گوشواره و دستبند است. این قول از ابن مسعود صحابی معروف نقل شده است. قول دوم: اینکه مراد از زینت ظاهره سرمه و انگشتر و خضاب دست است، یعنی زینت‌هایی که در چهره و دو دست تا مچ واقع می‌شود. این، قول ابن عباس است. قول سوم: این است که مراد از زینت آشکار، خود چهره و دو دست تا مچ است. این، قول ضحاک و عطاست.» درباره این استثنا از ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) زیاد پرسش شده است و آنها جواب داده‌اند. ما چند روایت از کتب حدیث نقل می‌کنیم. در تفسیر صافی نیز همین روایت‌ها غالبا نقل شده است. ظاهرا در روایات شیعه در این جهت اختلافی نیست که یک روایت ذکر می‌شود: امام باقر (علیه‌السّلام) فرمود: زینت ظاهر عبارت است از جامه، سرمه، انگشتر، خضاب دست‌ها، النگو. سپس فرمود زینت سه نوع است: یکی برای همه مردم است و آن همین است که گفتیم. دوم برای محرم هاست و آن جای گردنبند به بالاتر و جای بازوبند به پایین و خلخال به پایین است. سوم زینتی است که اختصاص به شوهردارد و آن تمام بدن زن است. [۳]
تفسیر صافی، ذیل آیه ۳۱ از سوره نور، نقل از تفسیر علی بن ابراهیم قمی.
روایات مورد اشاره با نظر ابن عباس و ضحاک و عطا منطبق است نه با نظر ابن مسعود که مدعی بوده است مقصود از زینت ظاهره جامه است. اساسا نظر ابن مسعود قابل توجیه نیست، زیرا جامه‌ای که خود به خود آشکاراست جامه رو است نه جامه زیر، و در این صورت معنی ندارد که گفته شود زنان زینتهای خود را آشکار نکنند مگر جامه رو را. جامه رو قابل پوشاندن نیست تا استثناشود;بر خلاف چیزهایی که در کلمات ابن عباس و ضحاک و عطاست و در روایات شیعه امامیه آمده است;اینها اموری است که قابل این هست که دستور پوشانیدن یانپوشانیدن آنها داده شود. به هر حال این روایات می‌فهماند که برای زن پوشانیدن چهره و دست‌ها تا مچ واجب نیست، حتی آشکار بودن آرایش‌های عادی و معمولی که در این قسمت‌ها وجوددارد نظیر سرمه و خضاب که معمولا زن از آنها خالی نیست و پاک کردن آنها یک عمل فوق العاده به شمار می‌رود نیز مانعی ندارد و این یک نظر علمی است و اما هر یک از آقایان و خانم‌ها از هر کس که تقلید می‌کنند عملا باید تابع فتوای مرجع تقلید خودشان باشند. اما اینکه زن نسبت به محارم خود تا چه اندازه حق دارد پوشش نداشته باشد، روایات و فتاوی مختلف است. آنچه از یک عده روایات استنباط می‌شود و بر طبق آن نیز بعضی از فقها فتوا داده‌اند این است که از ناف تا زانو از محارم غیر شوهر بایدپوشیده شود. ۲.۲ - استثنای دوم«ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن...» یعنی زینتهای خود را آشکار نکنند مگر برای شوهران و... استثنای اول مقداری از زینت را که نمایان بودن آن نسبت به عموم افراد جایزاست معین کرد، اما این استثنا اشخاص معینی را نام می‌برد که آشکار نمودن مطلق زینت برای آنان جایز است. در استثنای اول دایره مورد استثنا از نظر مواضع تنگتر و ازنظر افراد وسیعتر است و در استثنای دوم بر عکس است. غالب این اشخاص که در آیه نام برده شده‌اند همان کسانی هستند که در اصطلاح فقه به نام «محارم» خوانده می‌شوند و از این قرارند: ۱. لبعولتهن- شوهران ۲. او ابائهن- پدران ۳. او اباء بعولتهن- پدر شوهران ۴. او ابنائهن- پسران ۵. او ابناء بعولتهن- پسر شوهران ۶. او اخوانهن- برادران ۷. او بنی اخوانهن- پسر برادران ۸. او بنی اخواتهن- پسر خواهران ۹. او نسائهن- زنان ۱۰. او ما ملکت ایمانهن- مملوکان ۱۱. او التابعین غیر اولی الاربة-طفیلیانی که کاری با زن ندارند ۱۲. او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء- کودکانی که از امور جنسی بی خبرند یا توانایی کار زناشویی ندارند ۲.۳ - موارد قابل بحثدر موارد ذکر شده تنها چهار مورد اخیر قابل بحث است: ۲.۳.۱ - زناندر این کلمه سه احتمال داده شده است: ۱. اینکه مراد زنان مسلمان هستند. مفهوم آیه بنا بر این قول این است که زنان غیر مسلمان نامحرم می‌باشند و زن مسلمان باید خود را از ایشان بپوشاند. ۲. اینکه مراد مطلق زنان است خواه مسلمان یا غیر مسلمان. ۳. اینکه مراد زن‌هایی است که در خانه هستند مانند زنان خدمتکار. مفهوم این تفسیر این است که هر زنی به غیر از زنان داخل خانه به سایر زنان نامحرم است. این احتمال به کلی مردود است زیرا یکی از مسلمات و ضروریات اسلام این است که زن به زن محرم است. احتمال دوم نیز ضعیف است زیرا که در این احتمال نکته‌ای برای اضافه «نساء» به ضمیر وجود ندارد ولی طبق احتمال اول نکته این اضافه این است که زنان کفاربیگانه هستند و از خودشان نمی‌باشند. حقیقت این است که احتمال اول قویترین احتمالات است و روایاتی هم بر طبق آن وارد شده که برهنه شدن زن مسلمان را در برابر زنان یهودیه یا نصرانیه منع کرده است. در این روایات استناد شده است به اینکه زنان غیر مسلمان ممکن است زیبایی زنان مسلمان را برای شوهران یا برادران خود توصیف کنند: لانهن قد یصفن لازواجهن واخوتهن. و اما زنان مسلمان به جهت داشتن ایمان چنین کاری را نمی‌کنند. ۲.۳.۲ - بردگان و مملوکاندر این جمله دو احتمال است: یکی اینکه مراد خصوص کنیزان است و دیگراینکه مراد مطلق مملوک است و شامل غلامان نیز می‌باشد. در اینجا نیز روایات مؤید تفسیر دوم است ولی فتوای فقها با آن هماهنگی ندارد. در روایت است که مردی از مردم عراق-که به واسطه مجاورت با ایران معمولادر این مسائل سختگیرتر بودند-آمد به مدینه و به حضور امام صادق (علیه‌السّلام) مشرف شد. به مناسبتی سخن از مردم مدینه به میان آمد و آن مرد اعتراض کرد و گفت اینهازنان خود را همراه غلامان می‌فرستند و احیانا زنان هنگامی که می‌خواهند سوارشوند به کمک غلامان سوار می‌شوند، مثلا دست روی شانه غلامان می‌گذارند و سوارمی شوند. امام صادق فرمود این کار مانعی ندارد، و آنگاه آیه ۵۶ از سوره احزاب را که مفید همین معنی است قرائت فرمود: «لا جناح علیهن فی آبائهن و لا ابنائهن و لا اخوانهن و لا ابناء اخوانهن و لا ابناء اخواتهن و لا نسائهن و لا ما ملکت ایمانهن» یعنی بر زنان در مورد پدران و پسران و برادران و برادرزادگان و خواهرزادگان و زنان و مملوکهایشان باکی نیست. ولی همچنان که گفتیم از نظر فتوای فقها این حکم بعید است اما از طرف دیگرحمل جمله «او ما ملکت ایمانهن» به خصوص کنیزان نیز بسیار مستبعد است. اگر بخواهیم استثنای مملوک را منحصر به کنیزان بدانیم باید بگوییم زنان آزاد بریکدیگر مطلقا محرم می‌باشند ولی کنیزان برای زنان آزاد محرم نیستند مگر زنان آزادی که مالک این کنیزان می‌باشند. و وقتی این مطلب را هم بدین فتوا اضافه کنیم که بسیاری از فقها پوشش را برای کنیز حتی نسبت به مردان بیگانه واجب ندانسته اندنتیجه خیلی عجیب خواهد بود، زیرا نتیجه این است که کنیز بر همه مردان محرم است و زنان آزاد بر کنیزان نامحرم می‌باشند، یعنی کنیز کاملا در حکم یک مرد است. البته چنین چیزی درست نیست. ۲.۳.۳ - طفلانی که نیازی به زن ندارند(التابعین غیر اولی الاربة) قدر مسلم، این جمله دیوانگان و افراد بله را که دارای شهوت نیستند و جاذبه‌ای را که در زن است درک نمی‌کنند شامل می‌گردد. بعضی‌ها عمومیت بیشتری در آیه قائل شده‌اند و آن را شامل خواجگان حرمسرا نیز دانسته‌اند به استناد اینکه خواجگان نیزحاجتی به زن ندارند. محرم دانستن خواجگان و آوردن آنان به حرمسراها در زمان‌های قدیم بر اساس همین فتوا بوده است. برخی دیگر در آیه تعمیم بیشتری داده‌اند و گفته‌اند شامل فقرا و مساکین نیزمی باشد، یعنی کسانی که وضع خاص آنان و شرایط آنان طوری است که در این عوالم نیستند. کسی که برای نانش معطل است و به خاطر لقمه نانی به دنبال آن می‌دود ومخصوصا با فاصله طبقاتی‌ای که بین آندو وجود دارد هرگز به فکر مسائل جنسی نخواهد بود. ولی حقیقت این است که این اندازه توسعه در مفهوم آیه بسیار بعید است. قدر مسلم همان طبقه اول است و اگر بیشتر تعمیم دهیم حداکثر این است که طبقه دوم رامشمول آیه بدانیم. ۲.۳.۴ - کودکان بی خبر از امور جنسیکودکانی که از امور جنسی بی خبرند یا توانایی ندارند «الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء» این قسمت را نیز دو جور می‌توان تفسیر کرد. کلمه «لم یظهروا» از ماده «ظهور» است و با کلمه «علی» متعدی شده است. ممکن است ترکیب این دو کلمه مفهوم «اطلاع» را بدهد. پس معنی چنین می‌شود: کودکانی که بر امور نهانی زنان آگاه نیستند. و ممکن است مفهوم «غلبه و قدرت» را بدهد، پس معنی چنین می‌شود: کودکانی که بر استفاده از امور نهانی زنان توانایی ندارند. طبق احتمال اول مراد بچه‌های غیر ممیز هستند که قدرت تشخیص این گونه مطالب را ندارند. اما طبق احتمال دوم مقصود بچه‌هایی است که قدرت بر امور جنسی ندارند یعنی غیر بالغ می‌باشند هر چند ممیز بوده باشند. طبق احتمال دوم اطفالی که همه چیز می‌فهمند و نزدیک به حد بلوغ می‌باشند ولی بالغ نمی‌باشند جزء استثناهاهستند. فتوای فقها نیز بر طبق این تفسیر است. در دنباله آیه می‌فرماید: «ولا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن» یعنی زنان به منظور آشکار ساختن زینتهای پنهان خود پای بر زمین نکوبند. زنان عرب معمولا خلخال به پا می‌کردند و برای اینکه بفهمانند خلخال قیمتی به پا دارند پای خود را محکم بر زمین می‌کوفتند. آیه کریمه از این کار هم نهی فرمود. از این دستور می‌توان فهمید که هر چیزی که موجب جلب توجه مردان می‌گرددمانند استعمال عطرهای تند و همچنین آرایش‌های جالب نظر در چهره ممنوع است. به طور کلی زن در معاشرت نباید کاری بکند که موجب تحریک و تهییج و جلب توجه مردان نامحرم گردد. جمله آخر آیه چنین است: «وتوبوا الی الله جمیعا ایها المؤمنون لعلکم تفلحون». همه به سوی خدا بازگشت کنید، باشد که رستگار گردید. داب قرآن این است که در پایان دستورها مردم را به خدا متوجه می‌سازد تا در به کار بستن فرمان‌های اوسهل انگار نباشند. ۳ - آیات دیگرآیات ۵۸، ۵۹، ۶۰ سوره نور نیز مربوط به همین مباحث است. تفسیر آنها را نیزذکر می‌کنیم: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بایست مملوک‌های شما و کودکان نابالغ شما در سه وقت اجازه دخول بگیرند: پیش از نماز صبح، و هنگام نیمروز که جامه‌های خویش می‌نهید، و بعد از نماز عشاء (که آماده خواب می‌شوید). این سه وقت، خلوت شماست. در غیر این سه وقت بر شما و بر آنان باکی نیست (که بی اجازه وارد شوند). آنها و شما زیاد بر یکدیگر می‌گذرید. خداوند آیات را چنین بیان می‌کند. خداوند دانا و حکیم است. و چون کودکان شما به حد بلوغ رسیدند باید مانند دیگران اجازه ورود بگیرند. خداوند آیات خویش را چنین بیان می‌کند. خداوند دانا و حکیم است. زنان بازنشسته که امید ازدواج ندارند باکی نیست در حالی که خود را به زیوری نیاراسته‌اند و قصد خودنمایی ندارند جامه خویش به زمین نهند، و اگر از این نیزخودداری کنند برایشان بهتر است. خداوند شنوا و داناست.» ۳.۱ - استثنائات آیاتدر این آیات دو استثناء، یکی برای قانون کسب اجازه در وقت ورود در اتاق دیگران و دیگر برای قانون پوشش زنان ذکر شده است. آیه اول و دوم راجع به استثنای اول و آیه سوم راجع به استثنای دوم است. هر کس می‌خواهد وارد محل خلوت دیگری شود باید اعلام کند و با کسب اجازه وارد شود، و این دستور حتی در مورد محارم نزدیک مانند پسر نسبت به مادر، و پدر نسبت به دختر نیز جاری است. در این آیات دو طبقه از این دستور استثنا شده‌اند. برای این دو طبقه اجازه خواستن فقط درسه نوبت لازم شمرده شده است و در اوقات دیگر لازم دانسته نشده است. این دو طبقه عبارتند از: ۱. «الذین ملکت ایمانکم» - مملوکان شما ۲. «والذین لم یبلغوا الحلم منکم» - کودکان نابالغ شما سه نوبتی که این دو دسته باید اجازه بخواهند عبارت است از: پیش از نماز صبح، و هنگام نیمروز که افراد به خاطر گرما لباس رو را از تن درآورده استراحت می‌کنند، وبعد از نماز عشاء که هنگام رفتن به رختخواب است. در این مواقع معمولا زن یا مرد در لباس غیر عادی هستند و چون تازه از خواب برخاسته‌اند (قبل از نماز صبح) و یا تازه می‌خواهند به خواب روند (بعد از نماز عشاء) و یا در حال استراحتند (وقت ظهر) معمولا با لباس خواب بسر می‌برند. در چنین اوقاتی مملوکان و پسران نابالغ باید با کسب اجازه وارد اتاق شوند ولی در مواقع دیگربه علت احتیاج به رفت و آمدهای مکرر «طوافون علیکم بعضکم علی بعض» استیذان لازم نیست. ۳.۲ - نکات آیاتدر این آیات سه نکته جلب توجه می‌کند: ۱. اینکه «الذین ملکت ایمانکم» با موصولی که برای جمع مذکر است (الذین) ذکرشده است و حتما شامل غلامان می‌باشد چنانکه در تفاسیر و روایات نیز تصریح شده است. از آن جمله روایتی است در کافی از حضرت صادق (علیه‌السّلام) که فرموده‌اند: این دستور (اجازه خواستن در سه نوبت) مخصوص مردان است. سؤال شده که آیازنان باید اجازه بگیرند؟ فرمود: نه، همین طور می‌آیند و می‌روند. اینکه غلامان در غیر این سه نوبت حق دارند بدون اجازه وارد اتاق زن شوندخود دلیل بر این است که غلامان نیز وضع استثنائی دارند، و این خود شاهدی قوی می‌باشد بر اینکه در آیه پوشش هم که قبلا تفسیر کردیم جمله ما ملکت ایمانهن شامل غلامان نیز می‌باشد. حتی در آیه‌ای که فعلا مورد بحث است تعبیر به ملکت ایمانکم شده است (با ضمیر مذکر) یعنی لازم نیست که برده، مملوک خود زن باشد. در اینجا نباید اعتراض کرد که اکنون رسم بردگی منسوخ شده است و برده‌ای وجود ندارد و پافشاری در این بحث‌ها بی ثمر است، زیرا اولا روشن شدن نظر اسلام در این مسائل ما را به هدف کلی این قوانین که برخی از آنها مورد ابتلا نیز می‌باشد بهترواقف می‌سازد، و ثانیا اگر فقیه متهوری جرات کند چه بسا حکم غلامان را از راه ملاک و مناط، به موارد مشابه آن از قبیل خدمتکاران بتواند تعمیم دهد. ۲. از جمله «طوافون علیکم بعضکم علی بعض» بعض فهمیده می‌شود: رمز اینکه در موردغلامان و پسران نابالغ اجازه خواستن واجب نیست این است که وجوب استیذان اینهابه واسطه تکرر آمد و شد موجب حرج و واقع شدن در مضیقه است. در حقیقت اباحه در این موارد نیز از این باب است که تکلیف موجب دشواری می‌شده است نه از این جهت که تکلیف ملاک ندارد. ما معتقدیم که سایر استثناهای باب پوشش مثلا استثنای وجه و کفین و همچنین استثنای محارم نیز از همین قبیل است. قبلا در این باره بحثی شد. به زودی دوباره مشروح تر بحث خواهیم کرد. ۳. اطفالی که در این آیه مکلف شده‌اند که مانند مردان بزرگ در سه نوبت اجازه بگیرند اطفالی هستند که به حد بلوغ نرسیده‌اند. بنابر این اطفال نابالغ و لو ممیز و نزدیک به بلوغ، در غیر سه وقتی که آیه تعیین شده است می‌توانند بدون کسب اجازه وارد خلوتگاه شوند. این آیه علی الظاهر می‌تواند قرینه باشد که مقصود از جمله «او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء» که در آیه پوشش آمده است و قبلا دو احتمال در معنی آن دادیم اطفال نابالغ است نه اطفال غیر ممیز. ۳.۳ - سومین استثناءو اما استثنائی که درباره مساله پوشش است: «والقواعد من النساء اللاتی لا یرجون نکاحا فلیس علیهن جناح...» این سومین استثناست در مساله پوشش. استثنای اول و دوم در آیه ۳۱ همین سوره و استثنای سوم در این آیه آمده است. در اینجا می‌فرماید: «زنان از پا افتاده‌ای که امیدی به ازدواج ندارند می‌توانند لباس روی خود را برزمین نهند مشروط بر اینکه نخواهند خودنمایی و خودآرایی بکنند. در عین حال اگر جانب عفاف را رعایت کنند و خود را پوشیده دارند بهتر است و خدا شنوا وداناست.» مقصود از «قواعد» کیانند؟ مقصود زنان سالخورده‌ای هستند که از جنبه زن بودن بازنشسته شده‌اند، یعنی دیگر مطلوب مرد-از نظر جنسی-واقع نمی‌شوند و لذا امیدی به ازدواج ندارند. ممکن است طمع داشته باشند ولی امید ندارند. جمله «ان یضعن ثیابهن» می‌فهماند که زن دو نوع لباس دارد: یکی لباس بیرون و دیگر لباس داخل منزل. آنچه رخصت داده شده است این است که زنان سالخورده می‌توانند لباس رو رادر بیاورند ولی در عین حال به آنها اجازه خودنمایی و خودآرایی داده نشده است. ۴ - پوشش در روایاتدر روایات اسلامی حدود برداشتن پوشش برای زنان سالخورده تعیین گردیده است و ذکر شده که جایز است روسری خود را بردارند: الحلبی عن ابی عبدالله (علیه‌السّلام) انه قرا ان یضعن ثیابهن قال: الخمار و الجلباب. قلت: بین یدی من کان؟ فقال: بین یدی من کان، غیر متبرجة بزینة. فان لم تفعل فهو خیر لها. عبید الله حلبی گفت که امام صادق فرمود مقصود از ان یضعن ثیابهن روسری وچهارقد است. گفتم جلو هر کس که بود؟ فرمود جلو هر کس که بود اما به شرط اینکه ساده باشد و نخواهد خودآرایی و خودنمایی کند. از جمله «وان یستعففن خیر لهن» می‌توان یک قانون کلی استنباط کرد و آن این است که از نظر اسلام هر قدر زن جانب عفاف و ستر را بیشتر مراعات کند پسندیده تراست و رخصت‌های تسهیلی و ارفاقی که به حکم ضرورت درباره وجه و کفین و غیره داده شده است این اصل کلی اخلاقی را نباید از یاد ببرد. ۵ - عناوین مرتبطآیه حجاب؛ آیات حجاب؛ آثار حجاب (قرآن)؛ آیه وجوب حجاب. ۶ - پانویس
۷ - منبعسایت اندیشه، برگرفته از مقاله «حجاب در قرآن»، تاریخ بازیابی۹۴/۱۱/۲۴. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|